Leestijd: 6 minuten | Dit is iets wat nog al te vaak vergeten wordt: van zodra de auteur van een werk 70 jaar dood is, vervalt normaal gezien het auteursrecht. Steeds meer boeken kunnen op die manier online beschikbaar gemaakt worden. Zo konden we op 13 maart 2020 dan ook bekend maken dat een aanzienlijk deel van onze collectie online beschikbaar gemaakt zal worden in samenwerking met Google.
Naast deze digitaliseringsgolf beslissen steeds meer organisaties en individuen de content die ze produceren gratis online te delen. Vaak doen ze dat niet meer onder de traditionele (commerciële) auteursrechten, maar onder bescherming van een CreativeCommons-licentie. (Wil je zelf content online delen op een blog of website? Op de CreativeCommons-website bepaal je zelf welke licentie het best bij je werk past.)
Zoekmachines
Google kennen we allemaal, maar om specifiek naar gedigitaliseerde boeken te zoeken, is het soms nuttig om direct gebruik te maken van Google Books. Vergeet zeker niet om bij 'Tools' te kiezen voor 'Volledige weergave', zo ben je zeker dat je zoekt tussen de ingescande boeken die volledig online staan en dus gelezen kunnen worden.
Klik door op 'Eboek lezen'. Veel content wordt hier gratis aangeboden, als de auteursrechten tenminste vervallen zijn (in principe 70 jaar na de dood van de auteur). Je kan dit werk dan ook als pdf downloaden, zoals dit boek uit de collectie van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience:
Ook in Google Books kan je Geavanceerd zoeken naar boeken. Open de pagina books.google.com/advanced_book_search, en doe je ding!
Het kleine broertje van Google Books is Google Scholar. Hier vind je wetenschappelijke artikels. Let hier vooral op de rechter zijde van het scherm. Staat er naast het zoekresultaat '[PDF]...', dan weet je dat het volledige artikel online beschikbaar en te downloaden is in pdf-vorm:
Gericht zoeken in Google
- In Zoektips #4 zagen we al dat de titel van een artikel vaak opgenomen wordt in het adres van de bewuste webpagina. Even vaak is dat echter niet het geval. Hier is nog een andere manier om uitsluitend in titels van webpagina’s te zoeken. Als je de titel van het werk dat je zoekt kent, geef hem dan volledig in: ‘allintitle:geschiedenis der stadsbibliotheek van antwerpen’. Het zoekresultaat is bevredigend: in de eerste drie komen we al uit bij gratis digitale exemplaren van het boek op dams.antwerpen.be en delpher.nl (zie verder):
- Wil je niet in titels, adressen, enz. zoeken, maar juist alleen in de bodytekst van webpagina’s? ‘allintext:geschiedenis stadsbibliotheek antwerpen’. Ook deze zoekopdracht geeft een goed resultaat:
Natuurlijk kan je ook hier de verschillende zoekmiddeltjes (zie ook Zoektips #3 en #4) combineren, bv.: ‘site:dams.antwerpen.be allintext:geschiedenis AROUND(10) stadsbibliotheek AROUND(5) antwerpen’. We raden aan om hier vooral zelf mee te experimenteren om te zien wat kan en wat niet; en om zo het zoeken in de vingers te krijgen.
- Soms staat de informatie die je zoekt niet op een website, maar bv. in een tekstdocument, zoals een Word-bestand (docx) of een pdf-bestand. Het is mogelijk om expliciet in dat soort bestanden te zoeken met deze opdracht: ‘filetype:pdf “geschiedenis der stadsbibliotheek van antwerpen”’. Opgelet: dit soort zoekopdrachten kan exact opleveren wat je zoekt, maar vaak genoeg zitten er ook fake websites tussen de resultaten die niets interessants te bieden hebben.
Je kan dus op verschillende soorten documenten zoeken door naast je zoektermen dit in te geven: ‘filetype:pdf’ (voor pdf’s); ‘filetype:docx’ (voor Word-documenten); ‘filetype:xlsx’ (voor Excel-documenten); … Vergeet niet dat verschillende (tekstverwerkings)programma’s verschillende bestandsextensies produceren. De Apple-tegenhanger van Microsoft Word, Pages, geeft als extensie ‘pages’. Open source-tekstverwerkers, zoals bijvoorbeeld die van LibreOffice, produceren dan weer tekstbestanden die eindigen op ‘odt’. Weet dus dat als je zoekt met ‘filetype:docx’, je niet zoekt in bestanden met andere extensies, zoals ‘pages’ of ‘odt’! Hier vind je een uitgebreide lijst met bestandsextensies.
E-publicaties
Zoekmachines zijn niet zaligmakend; lang niet alles wat online staat, wordt gevonden. Daarom lijsten we hier enkele betrouwbare adressen op waar je e-publicaties (gedigitaliseerde boeken, tijdschriftartikels, …) kunt inkijken of downloaden. Een algemene vuistregel: alle archieven, erfgoedbibliotheken, enz. zijn op dit ogenblik bezig aan een digitaliseringsbeweging. Steeds meer digitaal materiaal is dus te vinden op de officiële websites of in de catalogi van die instellingen.
- In de catalogus van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience is het steeds aangeraden om in de beschrijving eens te controleren of het werk niet toevallig elektronisch beschikbaar is:
- Wie op die tweede link hierboven zou klikken, wordt doorverwezen naar dams.antwerpen.be. Deze website van Musea en Erfgoed Antwerpen stelt mediabestanden beschikbaar van collecties die bij de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, Museum Mayer van den Bergh, Museum Plantin-Moretus, Rubenshuis, MAS, Middelheimmuseum, Museum Vleeshuis, Red Star Line Museum, Letterenhuis en het Rubenianum beheerd worden. Opgelet: houd er rekening mee dat niet alles wat op ‘DAMS’ staat, zichtbaar is op een particuliere computer. (Via de internetcomputers in onze leeszaal heb je toegang tot een bredere selectie aan bestanden!)
- Maak kennis met een 800-tal bijzondere gedigitaliseerde stukken uit Vlaamse erfgoedbibliotheken op Flandrica. Deze site wordt gehost door de Vlaamse Erfgoedbibliotheken vzw, een belangenorganisatie waar ook de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience lid van is.
- Consulteer de gedigitaliseerde collectie van de Belgische Koninklijke Bibliotheek op Belgica.
Nieuw sinds 2020: je kan jezelf aanmelden als lezer. Hierna krijg je digitaal toegang tot 101 Belgische kranten (1840-1970) en 29 tijdschriften (1813-nu)! - Over krantenbanken zoals het archief van de Gazet van Antwerpen, Abraham, Nieuws van de Groote Oorlog, of The Belgian War Press zullen we het in een volgende post uitgebreid hebben!
- De schitterende Nederlandse tegenhanger van 'DAMS' is Delpher, ontwikkeld door de Nederlandse Koninklijke Bibliotheek, met “Ruim 100 miljoen pagina's uit Nederlandse kranten, boeken en tijdschriften”. Delpher voorziet een reeks handige instructiefilmpjes.
- Ben je specifiek op zoek naar boeken en artikels uit Nederlandse en Vlaamse taal- en letterkundige hoek? Neem een kijkje op dbnl, oftewel de Digitale Bibliotheek der Nederlandse Letteren.
!!! Wil je snel content zoeken binnen deze websites, maar heb je geen zin om ze helemaal uit te spitten? Gebruik dan de voorgaande zoektips in Google in combinatie met bv. ‘site:flandrica.be’ !!!
Digitale bronnen
De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience voorziet een uitgebreide lijst digitale bronnen op haar website. Deze lijst wordt maandelijks aangevuld met nieuwe, interessante adressen. Hieronder volgt een korte maar waardevolle selectie websites (van buiten het Nederlandse taalgebied):
- Arthistoricum: hier presenteren twee Duitse bibliotheken hun "Vakinformatiedienst Kunst, Fotografie, Design".
- Astrophysics data system: wetenschappelijke digitale bibliotheek voor astronomie en fysica.
- Biblioteca Digital Hispánica: de Spaanse Nationale Bibliotheek digitaal.
- Deutsche Digitale Bibliothek: "Kultuur en wetenschap online" met miljoenen vrij toegankelijke bestanden.
- Digitalisierte Sammlungen van de Staatsbibliothek zu Berlin. Zoek met de literatuurzoekmachine Stabikat+ in massa's online materiaal ("nur online" aanklikken onder het zoekveld).
- DOAB (Directory of Open Access Books): een catalogus waarin je kan doorklikken naar 'peer reviewed' open-accessboeken. DOAB werkt samen met OAPEN (Open Access Publishing in European Networks).
- DOAJ (Directory of Open Access Journals): vrij consulteerbare wetenschappelijke tijdschriften.
- Edition Open Access: vrij consulteerbare wetenschappelijk publicaties.
- Gallica: de digitale bibliotheek van de Bibliothèque nationale de France en enkele andere partners.
- HathiTrust Digital Library: meer dan 17 miljoen gedigitaliseerde items uit academische bibliotheken in de VS, Canada en Europa.
- Internet Archive: meer dan 20 miljoen gratis downloadbare boeken en teksten. Zij bieden ook boeken aan op Open Library.
- Münchener DigitalisierungsZentrum: digitale bibliotheek met meer dan 2,5 miljoen titels.
- Open Library of Humanities: vrij consulteerbare menswetenschappelijke publicaties.
- Persée: duizenden Franstalige wetenschappelijke publicaties, gratis aangeboden door het Franse Ministerie van Onderwijs.
- Project Gutenberg: 60.000 gratis e-boeken.
- Nog gratis (Engelstalige) e-boeken: Manybooks, Bookyards, Obooko, ...
- eCodicesNL: virtuele leeszaal voor gedigitaliseerde middeleeuwse manuscripten in Nederlandse collecties.
Wist je dat: The Syllabus
Het project The Syllabus draait de logica van zoekmachines als Google om. Hier wordt niet naar content gezocht op basis van kwantiteit (hoe populair is een website) maar op kwaliteit. Die zoektocht gebeurt eerst met algoritmes, maar daarna wordt de content ook nog gescreend door een ‘menselijke’ redactie. Als je een abonnement neemt op The Syllabus krijg je wekelijks een nieuwsbrief met de laatste nieuwe websites, (academische) artikelen, tijdschriften, podcasts, enz. die overeenkomen met je interesses. Die interesses kan je zelf aanpassen in je ‘Cabinet’. Zoek je journalistieke bijdragen of meer wetenschappelijke? Ben je geïnteresseerd in taal of eerder in ecologie of politiek, …? Wie interessante nieuwe zaken wil ontdekken op het web is hier aan het juiste adres.
Ga hieronder naar de andere zoektips of ga terug naar de startpagina.
