07.09.2021
De gouden ingeving van Pierre Goetsbloets
Wanneer er grootschalige maatschappelijke veranderingen optreden, dan schieten traditiegewijs de kronieken als paddenstoelen uit de grond. Tijdens de Franse Revolutie zagen alleen al in Antwerpen een vijftal kronieken het levenslicht, zoals onder meer De kronijk van Antwerpen van Jan Baptist en Jan Frans Van der Straelen. Als edelman had Pierre Goetsbloets weinig schrijfervaring, maar hij pende toch een immens werk neer in zijn Tydsgebeurtenissen, dat een gedetailleerde kijk biedt op het Antwerpse leven onder het juk van de Franse overheerser.
Antwerpen op zijn kop
“Goetsbloets’ familie rentenierde, waardoor hij alle tijd had om zijn haat tegenover de Fransen te vertalen in kleurrijke aquarellen,” vertelt Brecht Deseure, postdoctoraal onderzoeker aan King’s College London en auteur van Revolutie in Antwerpen. Goetsbloets vormde enkele jaren een obsessie voor Deseure, waarbij hij zijn hele kroniek uitploos en er een verzamelwerk over schreef. “De Fransen zetten het leven in Antwerpen vanaf 1794 op zijn kop, tijdens hun militaire verovering van de Zuidelijke Nederlanden. De meeste Antwerpenaren waren traditioneel en gelovig, wat niet strookte met de Fransen en hun liberté, égalité, fraternité. Wat de kroniek van Goetsbloets zo uniek maakt? Niet enkel de gedetailleerde aquarellen, maar ook de onverbloemde mening die Pierre Goetsbloets erbij schreef. Hij voegde bovendien ook nog wetteksten, proclamaties en belastingbiljetten aan zijn Tydsgebeurtenissen toe, en noteerde daarnaast tal van Franse redevoeringen, spotdichten en liedjes. Omdat hij de Franse revolutionairen zo belachelijk vond en hun idealen verafschuwde, stak hij enorm veel tijd in zijn lijvige kroniek. Dankzij de vele aquarellen werd zijn persoonlijke dagboek in feite een visueel naslagwerk van de periode 1794-1797.”
“Voor iedere onderzoeker is de Erfgoedbibliotheek de gedroomde setting, dankzij de omvang van de collectie en de behulpzaamheid van de conservatoren.”
Brecht Deseure, postdocoraal onderzoeker aan King’s College London en auteur van Revolutie in Antwerpen
Van monnikenwerk tot publicatie
Goetsbloets stopte zeer abrupt met zijn Tydsgebeurtenissen. “Er zijn weinig bronnen, dus weten we niet waarom hij als katholiek man toch plots scheidde van zijn vrouw en naar Brussel verhuisde. Na zijn dood belandde zijn kroniek bij een antiquaar, waarna de Koninklijke Bibliotheek van België ze in 1892 kocht. Jammer genoeg raakte tijdens de 20ste eeuw het eerste volume zoek. Voor mijn boek kon ik deels voortgaan op eerder onderzoek naar de Franse Periode dat ik onder meer deed in de Erfgoedbibliotheek. Maar de voornaamste bron voor mijn boek waren toch de negen overblijvende volumes van Goetsbloets’ kroniek. Uit de ongeveer 300 aquarellen selecteerde ik er 130 die zijn Tydsgebeurtenissen het best samenvatten. Ik koos hier onder meer voor iconische afbeeldingen van de opening van de Schelde en het planten van de vrijheidsboom, zoals je op de cover kan zien. Verder voegde ik ook enkele van zijn allegorieën toe: zinnebeeldige voorstellingen waarin hij de onrechtvaardigheid van het Franse bewind op een beklijvende manier aan de kaak stelde. Tot slot zie je in mijn verzamelwerk ook enkele bekende Antwerpse hoekjes en zelfs plekken die vandaag niet meer bestaan.”
Presentatie in de Nottebohmzaal
“Voor huidig en eerder research bracht ik al ettelijke weken door in de Erfgoedbibliotheek, die voor iedere onderzoeker de gedroomde setting is. De aanwezige collectie is geweldig, de leeszaal is aangenaam en de conservatoren zijn uiterst behulpzaam. Bovendien zetten ze nu alle zeilen bij voor hun digitale databank: een makkelijk alternatief, vooral in coronatijden. Voor de presentatie van het boek moest de Nottebohmzaal beslist als achtergrond dienen. Er zullen enkele originele aquarellen uit Goetsbloets’ kroniek worden tentoongesteld, waaronder het prachtige interieur van het theater van het Tapissierspand en een inkijkje in Goetsbloets’ eigen huis. Ik ben er zeker van dat de aquarellen ten volle tot hun recht zullen komen in deze prachtige zaal,” aldus Brecht.
Brecht Deseure: Revolutie in Antwerpen. Ludion, 2021, ISBN 978 94 9303 949 0 - 44,90 EUR.
Het boek is verkrijgbaar in elke Antwerpse boekhandel. De voorstelling ervan staat gepland op 9 september in de Nottebohmzaal. Meer info op www.ludion.be.
De aquarellen zijn te bewonderen tijdens Open Monumentendag op zondag 12 september. De Nottebohmzaal is die dag gratis te bezoeken van 10 tot 17 uur. Tickets zijn vooraf online te reserveren. Meer info op www.consciencebibliotheek.be.
De favoriete aquarellen van Brecht Deseure
Interieur theater Tapissierspand – Op de plaats van de huidige Bourlaschouwburg stond tot 1829 het theater van het Tapissierspand. Goetsbloets is de enige die de binnenkant van die prachtige schouwburg tekende, wat deze aquarel tot een unieke getuigenis van het oude Antwerpen maakt.
Franse ceremonie op de Grote Markt – Hier toont Goetsbloets de Grote Markt die volgestroomd is met mensen voor het republikeinse feest, ter herdenking van de terechtstelling van Lodewijk XVI. Hij toont de fraaie gevel van het stadhuis in detail en op de voorgrond prijkt de Vrijheidsboom, het voornaamste symbool van het Franse bewind in Antwerpen.
Inkomhal van huize Goetsbloets – Slechts bij hoge uitzondering beeldde Goetsbloets zichzelf af. We zien hem hier, gekleed in een witte kamerjas met gele stippen, terwijl hij in de hal van zijn huis enkele Franse soldaten de mantel uitveegt. Zij haalden Goetsbloets en zijn vrouw Henriëtte de Wael (rechts op de aquarel) uit bed voor een nachtelijke huiszoeking en daar kon Pierre niet mee lachen.