De deelcollectie bevat meer dan 3000 publicaties over Congo en Ruanda-Urundi uit de periode dat zij onder Belgisch koloniaal bewind vielen. Het merendeel van de publicaties in deze collectie zijn door de bibliotheek verworven tijdens de koloniale periode. Als Antwerpse stadsbibliotheek die destijds de ambitie had om een ‘universele’ kenniscollectie voor haar inwoners uit te bouwen begon de Erfgoedbibliotheek met verzamelen over de kolonie vanaf het moment dat Antwerpen er mee in contact kwam. Voor Congo bevat de collectie publicaties vanaf de jaren 1870 tot 1960, het jaar van de Congolese onafhankelijkheid. Over Ruanda-Urundi bevat de collectie publicaties vanaf de jaren 1920 tot 1962, toen het een Belgisch mandaatgebied was. Heel wat vroege publicaties zijn ook digitaal beschikbaar via onze catalogus.
Qua genre is de verzameling erg divers: van expeditieverslagen en kaarten tot kinderboeken, koloniale literatuur en catalogussen van Wereldtentoonstellingen. Ook zijn heel wat nummers van kranten en tijdschriften uit Congo te vinden in de collectie. Qua perspectief is de verzameling een stuk minder gevarieerd. Veruit de meeste werken in de collectie werden geschreven door Europeanen die op een koloniale manier naar Afrika keken. Racisme en de witte ‘beschavingsmissie’ zijn er schering en inslag. Toch bevat de collectie ook een aantal zeldzame publicaties die geschreven zijn door Congolese en Rwandese auteurs.
Voorpagina van het eerste nummer van Le Mouvement Géographique (Brussel, 1884), een blad dat de kolonisatie moest ondersteunen en enthousiasme moest aanwakkeren [Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, K 20605).
In vergelijking met de Europese koloniale blik is die van Congolese, Rwandese of Burundese schrijvers amper aanwezig in deze deelcollectie. Dat hoeft ook niet te verbazen, want kansen om te publiceren kregen zij nauwelijks. Wel droegen ze al vanaf het begin van de kolonisatie bij aan de publicaties van Europese auteurs, meestal zonder dat hun bijdrage vermeld werd.
Pas in 1931 duikt in onze collectie voor het eerst een boek op van een Congolese auteur dat onder zijn eigen naam verschijnt. L'éléphant qui marche sur les oeufs (EHC 532322) is een prachtig uitgegeven boek met dierenverhalen, verteld door Thaddée Badibanga en geïllustreerd door kunstenaar Djilatendo. Het is één van de allereerste gedrukte publicaties van een Congolese auteur, waarvan EHC een gelimiteerde luxe-uitgave bezit. Badibanga zou een jaar na de uitgave trouwens een prijs van de Académie Française winnen. Nele Marians Les grands faits de l'histoire du pays wallon (EHC K 158171) uit 1944 is de enige andere monografie voor 1945 van een persoon met Congolese roots in de collectie. Marian zou vooral bekend worden met haar poëzie uit de jaren 1930. De Erfgoedbibliotheek bezit haar literaire werk vooralsnog helaas niet.
Thaddée Badibanga, L’éléphant qui marche sur des œufs. Brussel: L’églantine, 1931 [Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, 532322)
Een van de vroegste Franstalige Rwandese romans uit de collectie is Escapade Ruandaise (EHC 705945) uit 1950, geschreven door de klerk Joseph Saverio Naigiziki. Daarnaast bezit de bibliotheek enkele werken van de invloedrijke Rwandese filosoof, dichter en historicus Alexis Kagame, zoals zijn La poésie dynastique au Rwanda (EHC A 115217)uit 1950 en La divine pastorale (EHC F 156576) uit 1952.
Na de Tweede Wereldoorlog werd de koloniale pers toegankelijker voor journalisten van Congolese en Rwandese afkomst. Antoine-Roger Bolamba werd bijvoorbeeld hoofdredacteur van La Voix du Congolais (EHC B 252870). Bolamba publiceerde daarnaast ook literaire en sociaalkritische werken, waarvan zijn debuutbundel Premiers essais (EHC C 130703) uit 1947 en Etudes sociales: les problèmes de l’évolution de la femme noire (EHC E 145808) uit 1949 in de Erfgoedbibliotheek bewaard worden. Bolamba zou later staatssecretaris worden in de eerste regering van het onafhankelijke Congo.
Patrice Lumumba, oprichter van de Mouvement National Congolais en allereerste premier van het land, was voor de onafhankelijkheid eveneens actief als journalist. Hij richtte het weekblad Congo (EHC B 266965:944) op en nadien L’indépendance (EHC B 266965:954),het blad van de MNC. Ook een typoscript met enkele van zijn toespraken, Propos (1960), is beschikbaar in de collectie (EHC E 190711). Het uiterst belangrijke manifest van het tijdschrift Conscience Africaine (EHC E 171694) uit 1956 is eveneens aanwezig in de bibliotheek. Hoofdredacteur en latere voorzitter van de Congolese Senaat Joseph Iléo schreef het pamflet als antwoord op het Dertigjarenplan voor de politieke ontvoogding van Belgisch Afrika (1955) van Jef van Bilsen, dat politieke onafhankelijkheid voor Congo in 1985 voor ogen had. Belangrijk om te weten is echter dat deze tijdschriften vaak slechts fragmentarisch aanwezig zijn in de collecties. Meer volledige reeksen zijn te vinden in de KBR in Brussel en het AfricaMuseum in Tervuren.
Voorpagina met het manifest van het tijdschrift Conscience Africaine (Léopoldville, 1956). [Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, E 171694]
Meer weten?
- Ontdek hier de collectie koloniaal Congo en Ruanda-Urundi
- Lees meer over de inhoud en context van deze collectie in de zoekwijzer.
- Ook het AfricaMuseum, de KBR en de universiteitsbibliotheken van Leuven en Gent bezitten veel publicaties uit de Belgische koloniale periode.