03.06.2019
Gedrukt in Antwerpen
De volledige titel van het werk luidt: Hier beghint den droeflijcken strijt opten Berch vanden Roncevale in Spaengien gheschiet daer Roelant ende Olivier metten fleur van kerstenrijck verslaghen waren. Het werd in 1576 in Antwerpen gedrukt door Jan van Ghelen. Die drukker was gespecialiseerd in dit soort hoofse ridderverhalen. Het gaat om een heruitgave: rond 1520 was de tekst al een keer op de drukpers gelegd door de Antwerpse drukker Willem Vorsterman. Van die editie is slechts één exemplaar bekend, dat in München bewaard wordt.
Slag bij Roncevaux
Het gaat niet om een vertaling van het bekende Oudfranse Roelandslied. De auteur van de Nederlandse variant heeft zich gebaseerd op een latere, Latijnse kroniek. Zoals bij de meeste ridderromans die in de renaissance in Antwerpen gedrukt werden, is de vertaler creatief aan de slag gegaan met de tekst. Hij combineerde informatie uit verschillende bronnen, gebruikte proza en poëzie door elkaar en legde zo meer nadruk op aspecten van het verhaal die zijn publiek belangrijk vond.
Het verhaal van Roeland is deels gebaseerd op historische feiten uit de achtste eeuw. Na een militaire expeditie van Karel de Grote in Spanje, gericht tegen de Basken, moest de Frankische koning rechtsomkeer maken om het noorden van zijn rijk te verdedigen tegen de Saksen. Bij de terugtrekking over de Pyreneeën werd de achterhoede van zijn leger, geleid door Roeland, bij de Roncevauxpas aangevallen door de Basken. In dit boek werden de Basken herdoopt tot Saracenen om het verhaal te kaderen in de strijd tussen Christendom en Islam. Roeland en zijn adjudant Olivier worden met hun manschappen in de pan gehakt. Roelands naam en zijn heldhaftige ondergang werden doorheen de middeleeuwen, tot nu toe, synoniem met het ridderlijke ideaal.
Zeldzaam exemplaar
Het huidige exemplaar, dat we gescand en integraal online geplaatst hebben, is waarschijnlijk afkomstig uit de collectie van de letterkundige Léonard Willems (1864-1938), die in 1939 geveild werd door Menno Hertzberger (lot nr. 76). Mogelijk komt het boek uit de verzameling van zijn vader, de vermaarde bibliofiel Alphonse Willems (1839-1912). Er is van dit boek maar één ander exemplaar bekend. Dat maakte vroeger deel uit van de collectie van de Hertogen van Arenberg, en werd verkocht aan de Amerikaanse verzamelaar Lessing J. Rosenwald. Die schonk het, samen met honderden andere zeldzame boeken, aan de Library of Congress in Washington.
Met de steun van het Dotatiefonds
De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience zet in op het verwerven van zestiende-eeuwse Antwerpse drukken. We worden hierbij vaak geholpen door onze vriendenvereniging (het Dotatiefonds voor boek & letteren). In de afgelopen 15 jaar kochten onze vrienden reeds vier van dergelijke uiterst zeldzame ridderromans aan. Ook deze Nederlandse versie van het Roelantslied werd met de steun van het Dotatiefonds aangekocht bij het Leidse veilinghuis Burgersdijk & Niermans. Van 29 oktober 2021 tot 23 januari 2022 gaan we dieper in op dit thema van de ridderverhalen met de tentoonstelling Helden in Harnas in de Nottebohmzaal.
