Door Linde De Potter Conservator moderne drukken
Sacha Ivanov - de naam doet denken aan epische romans en negentiende-eeuwse Russische landjonkers in afgelegen kersentuinen. Bij nader inzien gaat het echter om een waanzinnig populair Vlaams streekproduct uit de twintigste eeuw. Ivanov was namelijk de auteur van reeksen als Ivanov’s Verteluurtjes, Ivanov’s Kleine Romans, Kleine Liefde Romans, Liefde en Mysterieromans.
De identiteit van Sacha Ivanov bleef lange tijd een goed bewaard geheim. Achter het pseudoniem ging geen rijzige, zongebruinde avonturier schuil, zoals vele jonge lezers dachten, maar de Gentse onderwijzeres Rachel Van Overbeke (1888-1943). De Russisch klinkende naam was een samentrekking van de familienamen van haar man en haarzelf: Ysebie-Van Overbeke. Van 1936 tot aan haar dood schreef zij ruim 290 wekelijks verschijnende populaire verhaaltjes in de reeks Ivanov’s Verteluurtjes. Vanaf 1942 verschenen de nieuwe nummers in Ons rakkersblad, het striptijdschrift van haar eigen ‘Rakkersclub’. Rachel Van Overbeke schreef ook de eerste 169 afleveringen van de succesreeks Ivanov’s Kleine Romans. Op de covers prijken vaak sensationele titels zoals In de klauwen van Bill Sullivan of Irena: de dochter van den dronkaard. Deze romans met een hoog entertainmentgehalte waren geschreven voor een breed publiek maar ze zijn vandaag zo goed als vergeten.
Achter het pseudoniem ging geen rijzige, zongebruinde avonturier schuil, maar de Gentse onderwijzeres Rachel Van Overbeke.
Na Van Overbekes vroegtijdige overlijden werd het schrijfwerk stilzwijgend voortgezet door haar echtgenoot, dochter en latere schoonzoon, die hetzelfde pseudoniem bleven gebruiken. Zij waren verantwoordelijk voor een hele resem nieuwe avonturen, zowel nieuwe verhalen als vertalingen en heel wat herdrukken. De geest van de reeks bleef echter bewaard en in totaal verschenen meer dan tweeduizend romans.
Vroeger werd pulpliteratuur geweerd uit de officiële literatuurgeschiedenis. Vandaag spreken de ooit zo populaire, op grote schaal geproduceerde romannetjes evenwel tot de verbeelding. Paradoxaal genoeg zijn ze echter moeilijk te vinden. Doordat ze niet beschouwd werden als cultureel interessant en op minderwaardig papier gedrukt waren (vandaar de naam ‘pulp’), zijn ze vaak verloren gegaan.
Ook in de Erfgoedbibliotheek was dit deel van de Vlaamse romanproductie lange tijd onzichtbaar, vanuit de overtuiging dat men enkel hoogstaande kunstvormen – literatuur met de grote L – moest bewaren voor het nageslacht. Voor de zogenaamde lectuur, triviaalliteratuur of driestuiverroman was dus geen plaats. Pas met de ontwikkeling van de cultural studies in de (late) jaren zestig van de vorige eeuw ontstond er meer aandacht voor pulpliteratuur. Onderzoekers gingen beseffen dat ook populaire fictie inzicht kon geven in de cultuur waarin ze was ontstaan. Zulke boeken werden immers stukgelezen door een bijzonder groot en divers leespubliek. Daarom verzamelt de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience dit soort pulpliteratuur nu met terugwerkende kracht, omdat ze net zo goed deel uitmaakt van ons culturele erfgoed.
Wie de Ivanov-romans vandaag wil lezen of er onderzoek naar wil verrichten, kan terecht in onze catalogus. De Erfgoedbibliotheek bezit intussen een aanzienlijke collectie van 590 uitgaven. Ze maken deel uit van de collectie pulpliteratuur, die intussen meer dan 1.200 boeken omvat, en die gestadig aangroeit. Omdat ze destijds erg goedkoop zijn uitgegeven, zijn ze erg kwetsbaar. Daarom heeft de Erfgoedbibliotheek haar collectie gedigitaliseerd. Liefhebbers kunnen alle 590 titels online raadplegen, goed voor vele uren leesplezier over romantiek en avontuur.
Verder lezen
- John Rijpens, Sacha Ivanov: Vlaamse pulp à la carte, Antwerpen: De Vries-Brouwers, 2006.
- John Rijpens, Vlaamse pulp als delicatesse, Antwerpen: De Vries-Brouwers, 2017.
- Ken Gelder, Popular Fiction. The Logics and Practices of a Literary Field, Londen: Routledge, 2004.
- Erica Van Boven, Mathijs Sanders & Pieter Verstraeten (red.), Echte leesboeken! Publieksliteratuur in Nederland en Vlaanderen 1920-1970, Hilversum: Verloren.
- David Glover & Scott McCracken, 'Introduction', in: idem (red.), The Cambridge Companion to Popular Fiction, Cambridge: Cambridge University Press, 2012, 1-14.
