Wie het boek openslaat, ziet onmiddellijk de Franse versie. De lezer moet dus eerst die bladen openslaan vooraleer de tekeningen en de Nederlandstalige teksten zichtbaar worden. De vertalingen springen bovendien in het oog door de rode inkt: Claus’ originelen en Pepermans’ tekeningen zijn daarentegen enkel in zwart-wit gedrukt. De Vrees vertalingen lijken zo haast belangrijker dan de originele gedichten. Niettemin staat de naam van de vertaler enkel vermeld in het Franse voorwoord: noch in de Nederlandstalige versie, noch op de cover wordt De Vree genoemd.
In een vertaling gaat altijd iets verloren, maar soms komt er ook iets nieuws bij. Neem nu de titel van de bundel: Steeds/Cité. Steeds heeft uiteraard de betekenis van “altijd”, maar er zit ook een “stedelijk” element in. De eerste betekenis gaat verloren in het Frans: Cité draagt enkel de betekenis van “stads”. Aan de andere kant worden “cités” wel vaak geassocieerd met Parijs, het centrale decor van deze bundel. Verder roept “cité” voor een Vlaming ook nog een extra betekenis op, namelijk die van een specifieke woonwijk. De Franse titel kan dus ook op meerdere manieren geïnterpreteerd worden, en opent zo nieuwe of alternatieve interpretatieperspectieven.
De Vree heeft de gedichten niet woord voor woord vertaald. Soms moest hij iets aanpassen om de Franse versies grammaticaal correct te houden. Andere beslissingen lijken meer gemotiveerd door de persoonlijke voorkeur van de vertaler of zorgen voor meer nadruk. Zo legt de Franse vertaling bijvoorbeeld extra nadruk op de “nous” die op de vijfde dubbeltekening uitgebeeld wordt als een innig verstrengeld koppel. In het bijbehorende gedicht staat “namelijk wij als veranderlijke hemellichamen”. In de Franse vertaling wordt dit “nous,// nos corps changeant comme les corps célestes”. Op dezelfde regel in het corresponderende gedicht staat “hemellichamen veranderen als wij namelijk”, wat wordt vertaald als “les corps célestes changent aussi bien que nous”. De Vree heeft geprobeerd Claus’ spel met woorden te behouden, maar hij heeft ook extra nadruk gelegd op het lichamelijke door “corps” tweemaal te gebruiken. Het voorbeeld laat zien dat een vertaler dus ook impact heeft op de tekst zoals we die gepresenteerd krijgen: de vertaling bepaalt mee hoe we de tekst lezen.
Soms verandert ook de betekenis in de vertaling. Neem nu de laatste strofe van het vijfde gedicht: “De tijd is lang, de tijd is duur // en wij, na die tijd, naakte stenen.” In het Frans wordt dit: “Le temps dure, le temps coûte cher, // et nous, après tout ce temps: pierre dure.” In de vertaling valt de herhaling van “dure” op, eerst gebruikt als werkwoord, dan als adjectief. Maar het adjectief “dure” is helemaal geen vertaling van “naakt”. De betekenis van deze zin verandert dus: wij zijn niet zoals naakte stenen na een lange en dure tijd, we zijn als harde stenen. Wanneer je de Franse versie leest na de Nederlandstalige, dan roept “dure” ook de betekenis van “niet-goedkoop” op, aangezien het Nederlandse “duur” en het Franse “dure” op exact dezelfde manier worden uitgesproken.
Door Frédérique Markey
Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, 880894
Afbeelding 1: Hier zie je het gedicht en de vertaling bij de ‘positieve’ zeefdruk van een koppel in omhelzing, het vijfde beeld in de bundel. [Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, 880894]
Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, 880894
Afbeelding 2: hier zie je de vertaling en het gedicht bij de ‘negatieve’ zeefdruk van het koppel. [Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, 880894]
