Al in de zeventiende eeuw beschikte de Antwerpse Stadsbibliotheek over enkele uitzonderlijke atlassen. De Antwerpse boekdrukker Balthasar II Moretus, achterkleinzoon van Christoffel Plantijn, schonk omstreeks 1660 een exemplaar van de Novus Atlas Sinensis. Misschien was hij ook degene die de uiterst zeldzame, allerlaatste editie van de atlas van Ortelius schonk.
Op het einde van de achttiende eeuw groeide de collectie sterk aan met boeken uit de bibliotheken van abdijen en kloosters die door de Franse revolutionairen werden opgeheven. De bibliotheek werd zo onder meer verrijkt met de Spiegel der Zeevaert van Waghenaer en de Zeespiegel van Willem Blaeu.
Vanaf 1834, onder leiding van bibliothecaris Frans-Hendrik Mertens, ontwikkelde de bibliotheek een gericht aankoopbeleid. De nieuwe dynamiek leverde ook schenkingen op: in 1836 schonk de rijke edelman Philippe de Pret de Terveken een paar globes van Blaeu. Deze globes met een diameter van 68 cm werden in 2013 gerestaureerd en zijn de blikvangers in de historische Nottebohmzaal van de bibliotheek.
In de 21ste eeuw werpt de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience zich nog steeds op als dé bewaarbibliotheek van Antwerpen. Bij de oprichting van het MAS werd besloten om de bibliotheek van het Nationaal Scheepvaartmuseum ‘Het Steen’ onder te brengen in de Consciencebibliotheek. De rijke collectie historische atlassen werd zo aangevuld met vele tientallen topstukken uit de maritieme cartografie.
Als onderdeel van de cultuurgeschiedenis volgt de Erfgoedbibliotheek de geschiedenis van de (Belgische en Nederlandse) cartografie op de voet. Naast abonnementen op tijdschriften verzamelt ze de belangrijkste naslagwerken en heeft ze, vooral de laatste jaren, ingezet op de aanschaf van facsimile’s van atlassen. In de hedendaagse cartografie ligt de focus op kaarten van België en plannen van Antwerpen.
Digitaal beschikbaar
- Globes van Willem Blaeu in 3D
- Abraham Ortelius: Epitome theatri Orteliani. Antwerpen, 1601
- Vincenzo Maria Coronelli: Le royaume de Hongrie divisé en Haute et Basse Hongrie, avec l'Esclavonie. Paris, 1687
- Alfred Castaigne: Carte vélocipédique de la Belgique, 1:320.000. Bruxelles, 1898
- Jules Roland: Atlas historique de la Belgique renfermant les cartes comparées de la Belgique aux grandes époques de son histoire à l'usage des écoles primaires, des écoles normales, des écoles moyennes, des athénées et des collèges. Namur, 1883
