Workshop: Mediascanners

Welkom in de newsroom

De workshop Mediascanners leert adolescenten hoe ze kritisch en doelbewust kunnen omgaan met het overaanbod aan (tendentieuze) informatie. Tijdens het spelen van een coöperatief bordspel dompelen we de jongeren twee uur lang onder in de vibe van een newsroom. 

De workshop vindt plaats in de Nottebohmzaal.

We starten met een korte individuele oriënteringsronde waarin de leerlingen kennismaken met verschillende historische bronnen. Daarna gaan ze in groepjes aan de slag. Tijdens de groepsopdrachten werken de leerlingen met een online ‘bronnenbox’ waarin ze zelf bronnen zoeken en filteren (vergelijkbaar met pakweg een bibliotheekcatalogus). Ze krijgen artikels uit verzetsblaadjes, collaboratiekranten, bioscoopjournaals, een radio-uitzending, propagandafoto’s … Door deze zeer verscheiden historische bronnen te vergelijken (bijvoorbeeld: wat was de rol van de vrouw in de sluikpers en de collaboratiepers?) komen ze zelf tot de conclusie dat er altijd verschillende kanten aan een verhaal zijn, dat de waarheid nooit zwart-wit is, dat het verspreiden van een bepaalde boodschap grote gevolgen kan hebben in de 'echte' wereld …

De vordering in hun inzichten en skills als ‘mediascanners’ kan de groep volgen op het spelbord. Als één skill achterophinkt, kan daar harder aan gewerkt worden. Afsluiten doen we in het nu. De deelnemers worden tijdens een presentatieronde uitgedaagd om de opgedane inzichten te verwerken tot tips die elke mediascanner goed kan gebruiken. Zo leren ze om anders naar informatie te kijken: hoe ze verspreid wordt, aan wie, en waarom.

Praktisch

• De workshop is geschikt voor de 3de graad secundair onderwijs.
• Deelnemers: maximum 25 per groep
• Duurtijd: 2 uur
• Wanneer: elke werkdag. Mogelijke tijdsloten: 9-11 uur, 11-13 uur, 13-15 uur. Gelieve een kwartier op voorhand aanwezig te zijn.
• Locatie: Nottebohmzaal, Hendrik Conscienceplein 4, 2000 Antwerpen
• Kostprijs: 100 euro, inclusief administratiekosten.
• Gratis met de klas (max. 30 personen) met De Lijn naar onze locatie? Vraag je gratis vervoersbewijs aan via dynamoOPWEG.
• Leerkrachten en onderwijsbegeleiders kunnen deze workshop boeken via Experience Antwerp.
• Kom je met meerdere klassen? Contacteer ons en we bekijken samen wat mogelijk is qua parallelsessies bij ons en/of bij onze zusterinstellingen!
• Meer informatie nodig? Mail naar educatie_ehc@antwerpen.be.
• Het volledige educatieve pakket staat klaar op mediascanners.be om gratis in de klas te gebruiken. Benodigdheden: laptop met beamer of smartboard, minimale hoeveelheid prints.
• Tip: combineer de workshop Mediascanners met een bezoek aan de expo Stad in oorlog in het MAS (te zien vanaf 8 september 2023) of met een activiteit van Antwerpen Herdenkt, zoals de wandeling Het verzet in Antwerpen, die je zelfstandig kan volgen met de ErfgoedApp.

Reservatie

• Schoolbezoeken met bezoekdatum tot en met 30 september 2025 kan je via Experience Antwerp aanvragen.
• Schoolbezoeken met bezoekdatum vanaf 1 oktober 2025 kan je hier aanvragen.

Met dank aan 

Deze workshop werd voor de Erfgoedbibliotheek ontwikkeld door Oetang Learning Designers. Ondersteuning hiervoor ontvingen we van het Vredescentrum. De gebruikte bronnen stammen uit de collecties van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, het CegeSoma en het CArCoB.

Lees het interview met Simon Vandekerckhove van Oetang in de Nottebohmkrant najaar 2023

In de najaarseditie 2023 van de Nottebohmkrant besteedden we veel aandacht aan het onderwijsaanbod van de Erfgoedbibliotheek. Dit deden we door een apart katern te wijden aan de activiteiten die we voor basis-, secundair en hoger onderwijs aanbieden. We gingen hiervoor in gesprek met een aantal experts uit het onderwijsveld. Simon Vandekerckhove van Oetang Learning Designers lichtte de pedagogische visie van de nieuwe workshop Mediascanners toe.

Expo Tegendruk (2004-2005) als kiem voor deze workshop

De aanloop naar deze workshop was lang. Het begon allemaal in 2004 met de tentoonstelling Tegendruk in wat toen nog de “Stadsbibliotheek” heette. In deze expo en in de gelijknamige publicatie (online beschikbaar via warpress.cegesoma.be) werd het laatste nieuwe wetenschappelijk onderzoek gepresenteerd rond geheime verzetspers uit de Tweede Wereldoorlog; een aspect dat sinds decennia door velen in Vlaanderen stiefmoederlijk behandeld wordt. De uitzonderlijke moed en zelfopoffering van verzetsmensen zoals Antwerps leraar Marcel Louette, nopen ons er nochtans toe om hen alle eer te blijven bewijzen. De aandacht voor de excessen van de repressie en de straffen voor de collaborateurs kreeg na 1945 de overhand ten koste van het lijden van het verzet tijdens de oorlog. De cijfers zeggen echter iets anders: van de 45.000 verzetsmensen die tijdens WO II opgepakt, mishandeld en naar concentratiekampen weggevoerd werden, zouden er 15.000 vermoord worden. Het aantal mensen dat nadien als collaborateur ter dood werd veroordeeld: 251. (Bron: vrt nws)

Het project Tegendruk werd een vruchtbare samenwerking met het Brusselse Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij (CegeSoma), het Gentse Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis, de Vakgroep Nieuwste Geschiedenis van de UGent en het archief- en documentatiecentrum van de verzetsorganisatie Witte Brigade-Fidelio. De kern van deze tentoonstelling werd gevormd door de rijke verzameling sluikpers uit onze collectie, die volledig gedigitaliseerd werd en vrij raadpleegbaar is via onze online catalogus. Die verzameling schetst een zeer levendig beeld van de manier waarop mensen zich geweldloos – met woorden, symbolen en ideeën – verzetten tegen onrecht en desinformatie. In het sluikblad van de verzetsbeweging Witte Brigade-Fidelio (Steeds Vereenigd-Unis Toujours, nr. 9, 1941) lezen we:

“Wij, Belgen, beschikten vroeger over dagbladen met verschillende strekking: we luisterden naar radioberichten uit de gansche wereld. Heden is die wereld duister, men leest slechts éénzijdige berichten. Zelfs de Engelsche radioberichten voor ons bestemd, geven ons te weinig en getuigen van een onduidelijk beeld van den toestand en van de gemoederen hier te lande. Waar is de leugen? Waar is de waarheid? Wat moeten wij tenslotte gelooven, denken en doen?”

Deze vragen stellen wij ons nu nog steeds: ondoorzichtige algoritmes van (commerciële) platformen zoals Google, ChatGPT/Bing, Facebook ... beslissen immers voor ons wat we wel en niet online te zien krijgen. In periodes van oorlog wordt communicatie op de spits gedreven, is de polarisatie compleet, draaien propagandamachines op volle toeren, slaan fake news en leugens wild om zich heen. Het zijn zo’n periodes die zich uitstekend lenen om communicatiemechanismen te bestuderen en lessen te trekken uit het verleden. Het is met dat concept in gedachten dat wij langzaam maar zeker op de ontwikkeling van deze workshop toestuurden. Het thema blijft jammer genoeg zeer actueel, met oorlogen die steeds dichter bij huis woeden: Oekraïne, Syrië,…

Lees & leer meer online

Wil je meer te weten komen over oorlogspers en -propaganda en de Tweede Wereldoorlog? Op deze webpagina's vind je een veelheid aan authentieke bronnen, betrouwbaar wetenschappelijk onderzoek en aangrijpende getuigenissen.

• De verzameling sluikpers uit de collectie van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, volledig gedigitaliseerd en vrij raadpleegbaar via onze online catalogus.
• Onze publicatie  Tegendruk (2005), online beschikbaar via warpress.cegesoma.be.
• Antwerpen herdenkt de Tweede Wereldoorlog.
• Stadskroniek Struikelstenen in Deurne (2022) over Joodse slachtoffers in Antwerpen tijdens WO II. Coördinatie: Erfgoedlab Antwerpen.
• Stadskroniek Angst en liefde (2023). Familieherinneringen aan de Tweede Wereldoorlog in Antwerpen (Erfgoedlab Antwerpen).
• The Belgian War Press, zeer uitgebreide databank met gedigitaliseerde Belgische oorlogskranten, zowel clandestiene als gecensureerde, uit de perioden 1914-18 en 1940-45.
• Belgium WWII, virtueel patform over België en zijn inwoners tijdens de Tweede Wereldoorlog.
• Alles weten over Belgische verzetsmensen? Raadpleeg de Wikibase Verzet in België.
• De Arolsen Archives is het grootste archief over slachtoffers van de nazi-vervolging. Consulteer het online archief met meer dan 30 miljoen documenten.
• Docu's door onderzoeksjournalist Maurice De Wilde: De nieuwe orde (1982-83), De verdachten (1983), De kollaboratie (1985-86), De jeugdkollaboratie (1986), De tijd der vergelding (1988), De oostfronters (1989) en De repressie (1991) op VRT MAX.
• Recenter op VRT MAX: de docu's Kinderen van de collaboratie (2017),  Kinderen van het verzet (2019) en Kinderen van de holocaust (2020). 
• Een brede keuze van audiovisueel materiaal op onderwijs.hetarchief.be voor leerkrachten.

Onze collectiestukken in de workshop Mediascanners

Verzetspers, spotprenten & pamfletten, radio

• De stem der vrouw (1941-42). Lees online.
• De luchtpost: verspreid door uwe vrienden van de RAF (194-). Lees online.
• Luftpost: von der Royal Air Force abgeworfen (194-). Lees online.
• Steeds Verenigd! (Witte Brigade Fidelio, 1941-2012). Lees online.
• De roode vaan (1941-44). Lees online.
• Spotprent: Hitler maakt V-teken (c.1943). Bekijk online.
• Spotprent: Russie : Soldats allemands, voici votre sort (c. 1942). Bekijk online.
• Spotprent: "Ich fühle mich so frisch. Es kommt der Frühling" (c.1942). Bekijk online.
• Pamflet: De tien vaderlantsche geboden (c.1942). Bekijk online.
• Pamflet: Geen kanonnenvleesch voor Krupp (Onafhankelijkheidsfront, 1943). Bekijk online.
• Pamflet: 21 juli : koopt geen nazi-pers... (Onafhankelijkheidsfront, c.1941). Bekijk online.
• Pamflet: 10 mei 1941 : nationale rouwdag. Bekijk online.
• Radio België vanuit Londen, met de stem van Borgerhoutenaar Jan Moedwil. Uit: België bezet en bevrijd, originele klankfragmenten uit de periode 1940-1944, BRTN, Brussel, 1997. Vraag de CD's op en beluister ze in de leeszaal.

Collaboratiepers

•   Volk en staat : Vlaamsch nationaal dagblad (1936-1944). Vraag de microfilms op en lees ze in de leeszaal.

Secundaire literatuur

• Anthony Rhodes, Geïllustreerde geschiedenis van de propaganda in de Tweede Wereldoorlog, Atrium, Alphen aan den Rijn, 1993.
• Fabian van Samang, België bezet: de bezetting in kleur, het dagelijks leven in België tijdens de Tweede Wereldoorlog, door de ogen van een Duits fotograaf, Lannoo, Tielt, 2004.

Duik dieper in onze collectie

In onze leeszaal staan heel wat werken klaar die je zelf directvan de plank kan nemen.

• Op de plank LZ-68 F vind je een heleboel boeken over Antwerpen en de Wereldoorlogen.
• In kasten LZ-39 tot LZ-42 vind je meer over de geschiedenis van de 20ste eeuw.
• In kast LZ-80 vind je meer over de (periodieke) pers.

Alle werken uit de kleine selectie hieronder kan je als LID van de Erfgoedbibliotheek (gratis) bestellen  en even later consulteren in de leeszaal. Veel plezier!

Antwerpen, België, Tweede Wereldoorlog

• Steden in oorlog : Antwerpen, 1940-1945 (2010)
• 1940-1945 : de bezetting van Antwerpen in 1000 foto's (2015)
• Antwerpen in de 20e eeuw : de wereldoorlogen (1999)
• 1200 jaar Antwerpen, de Antwerpenaren en hun oorlogen  (1997)
• De 25 dagen van Antwerpen : 16 december 1944 : V-bom treft Cinema Rex (2007)
• Antwerpen 1940 : de bezetter bespied (2006)
• 1942 : het jaar van de stilte (2019)
• België in de Tweede Wereldoorlog (1973-1990)
• België, een maatschappij in crisis en oorlog, 1940 (1993)

Verzet

• Geheime bladzijden uit het heldenboek van den weerstand  (Antwerpen, 1946)
• Witte brigade: beknopte geschiedenis . De aanhouding en de martelgang van "Fidelio" (1945)
• Witte Brigade (Fidelio), 1940-1944 (1990)
• De zoveelste illusie (Witte brigade, Antwerpen, 1959)
• Guldenboek van de Belgische weerstand (1952)

Propaganda

• Breendonk: het begin (1997)
• Hun kleine oorlog: de invloed van de Tweede Wereldoorlog op het literaire leven in België (1998)
• Deadlines : oorlog, media en propaganda in de 20ste eeuw (2002)
• LTI : De taal van het Derde Rijk (1947/2000)
• De Tweede Wereldoorlog door de ogen van de Duitsers : de geschiedenis van het propagandatijdschrift Signaal (2010)

Humor, strips

• Tijl tegen den Mof : Vlaamsche volkshumor tijdens den oorlog (1945)
• De buitengewone avonturen van Pietje de vechtjas! Verzet tegen Gestapo! (1945/2012)

Dagelijks leven, getuigenissen

• Oorlogsdagboek, Antwerpsche nota's, 1940-1944 (c.1945)
• Antwerpsche oorlogsephemeriden, 10 mei 1940 - 30 maart 1945 : chronologische opteekeningen met alphabetisch register, op personen en zaken, en algemeene oorlogskalender (1946)
• Regine Beer : mijn leven als KZ A 5148 (2006)
• 12 in 40 : de Tweede Wereldoorlog door tienerogen (2015)
• Gestolen jeugd : de laatste interviews over '40-'45 : getuigenissen van wreedheid en verzet (2015)
• Gekleurd verleden : familie in oorlog (2010)