- Welke collecties en publicaties consulteert u in de Erfgoedbibliotheek?
De aandacht voor de Antwerpse tegelproductie is pas ontstaan in de loop van de negentiende eeuw. De vroegste publicaties die nuttig zijn voor mijn onderzoek dateren van na 1850. Over dit specifieke erfgoeddomein zijn in het verleden geen lijvige boeken geschreven. Meestal betreft het artikels in verzamelwerken, zoals de jaarboeken van een museum of vereniging. Hiervoor kan ik steeds in de Erfgoedbibliotheek terecht. In de ruim twintig jaar dat ik onderzoek doe naar de Antwerpse majolicategel, consulteerde ik hier allerlei publicaties: verzamelwerken over de Antwerpse geschiedenis, over genealogie en heraldiek, over straatnamen en beroemde of minder beroemde burgers.
- Hoe belangrijk is onze collectie voor uw onderzoek?
De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience heeft een uitgebreide en veelzijdige collectie. Het is me zelden overkomen dat een bepaald boek of item niet voorhanden was. Het grote voordeel hiervan is de mogelijkheid tot wat ik noem “cascade zoeken”. Je ziet bijvoorbeeld in een voetnoot of in een literatuurlijst een verwijzing naar een titel of auteur, je bestelt het stuk meteen online en binnen het half uur ligt het op je leestafel.
Heel praktisch is ook het reserveren van thuis uit. Dit laat me toe het werk vooraf te plannen en mijn tijd in de leeszaal maximaal te benutten. Voor een snelle opzoeking maak ik gebruik van de standaardwerken uitgestald in de wandkasten in de leeszaal. De mogelijkheid om enkele pagina’s te kopiëren voor latere consultatie thuis is een pluspunt. Bijkomende troeven van de bibliotheek zijn voor mij de rust in de leeszaal, de tramhalte voor de deur en op wandelafstand een broodje te kunnen eten onder de middag.
- Weinig mensen weten dat Antwerpen in de zestiende eeuw een bloeiend centrum was van majolicanijverheid. Kunt u iets meer vertellen over uw onderzoek?
In het begin van de zestiende eeuw werden Italiaanse pottenbakkers aangetrokken door de commerciële en artistieke perspectieven die de havenstad Antwerpen hen bood. Dat leidde tot een bloeiende Antwerpse productie van majolicategels en schotelgoed, bedreven door deze Italiaanse kunstenaars en door lokale ambachtslieden die bij hen in de leer gingen. Tot het gamma producten behoren ook albarelli, zalfpotjes, papkommen en enkele huisnaamplaten.
Mijn onderzoek beperkt zich tot de tegels. Aanvankelijk werden enkel vloertegels geproduceerd. De tegelvloer uit de voormalige kerk van de abdij van Herkenrode (1532) en de kapelvloer in het kasteel Rameyenhof te Gestel (1527) zijn hiervan prachtige getuigen. Voor het onderzoek van deze laatste - in het bijzonder de genealogie van de opdrachtgevers en de heraldische studie van hun wapenschild gebakken in het glazuur van de tegels - was de collectie van de Erfgoedbibliotheek van groot nut.
Later werden majolicategels gebakken voor gebruik op de wand. Een bijzondere toepassing hiervan zijn de tegeltableaus. Eén van mijn lopende projecten is de studie naar de herkomst van de tegels van het Saulustableau, dat dateert uit 1547. Het maakt deel uit van de collectie van het MAS en wordt algemeen erkend als het topstuk van de Antwerpse majolicanijverheid. Het tableau is opgebouwd uit 98 tegels en stelt de bekering van Saulus voor.
- Welke erfgoedinstellingen bezoekt u nog?
De studie van de tegeltableaus van het Museum Plantin-Moretus bracht mij in de vakbibliotheek van het museum. Voor het lopend onderzoek naar de vondstomstandigheden van het Saulustableau ben ik aangewezen op bevolkingsregisters, bouwvergunningen en andere archiefstukken in het Felixarchief. Omdat de catalogus van de bibliotheek van de dienst Archeologie recent in Anet werd opgenomen, spreek ik ook deze collectie aan voor mijn onderzoek. Verder bezocht ik voor vroegere projecten de bibliotheek van het Ruusbroecgenootschap en de bibliotheek van de Universiteit Antwerpen.
Als vrijwilliger bij de stedelijke dienst Archeologie heeft Frans Caignie ook zicht op de tegels en fragmenten die op diverse opgravingssites in de stad worden teruggevonden. Hij bundelt alle informatie over zijn zoek- en studiewerk op de website Tegels uit Antwerpen. Hierop wil hij zoveel mogelijk tegelcollecties ontsluiten voor het grote publiek en zo een basis leggen voor verder onderzoek.
17.10.2017
