‘Incunabel’ komt van het Latijnse woord incunabula, wat 'in de wieg' betekent. Een andere term is 'wiegendruk'. Het gaat dus om boeken die gedrukt werden toen de boekdrukkunst nog in de kinderschoenen stond.
Hoewel de einddatum erg arbitrair is - en in werkelijkheid ook niet zo scherp - zijn er in de periode tussen ca. 1440 en 1500 een aantal gemeenschappelijke kenmerken waar te nemen: het gedrukte boek en de boekdrukkunst zijn nog in volle wording. De boeken uit deze periode leunen qua vormgeving nog sterk aan bij middeleeuwse handschriften. Er kwam ook nog heel wat handwerk bij kijken: hoofdletters werden met rood gerubriceerd en aan het begin van een hoofdstuk zelfs volledig getekend en ingekleurd. Ook de illustraties (houtsneden) werden met de hand gekleurd.
De boeken waren niet gepagineerd en hadden ook geen titelpagina zoals wij die nu kennen. Vaak zat er vooraan een blanco blad om het boek tegen vuil te beschermen, waar dan later een korte aanduiding van de titel op werd gedrukt. Veel incunabelen hebben dan ook geen titel, maar worden aangeduid met een incipit (letterlijk 'het begint'), zoals bijvoorbeeld Hier beghint een bouc datmen hiet Summe le roy, waarschijnlijk gedrukt te Antwerpen door Geraert Leeu. Bij incunabelen vind je vaak geen jaar of plaats van uitgave, waardoor het soms erg moeilijk wordt te achterhalen wie het boek waar en wanneer heeft gedrukt. De incunabulistiek heeft uitgebreide hulpmiddelen ontwikkeld om deze anonieme drukken op basis van bijvoorbeeld het gebruikte lettertype of watermerken in het papier toch te kunnen toewijzen.
De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience bezit 117 incunabelen, waarvan 26 gedrukt te Antwerpen.
Meer weten?
- Ontdek onze collectie incunabelen.
- M.-L. Polain: Catalogue des livres imprimés au quinzième siècle des bibliothèques de Belgique. Bruxelles, 1932-1978
- E. De Bom en H. Pottmeyer: De incunabelen of wiegedrukken van de hoofdbibliotheek der stad Antwerpen. ’s-Gravenhage, 1919
- Incunabula Short Title Catalogue (ISTC) van de British Library
