Door Thomas Martin
Educatief medewerker
Leestijd: 8 minuten | Voor we beginnen nog even dit: ziehier de lezing die dichter Amina Belôrf speciaal voor Poëzieweek 2021 gaf in nog steeds een lege Nottebohmzaal :’-(
Het is duidelijk: in het digitale tijdperk is poëzie niet langer gelijk aan slecht verkopende dunne boekjes in kleine oplage en braaf geneuzelde regels voor vijf aangeschoten mensen en een paardenkop in een bruin café. Door video en podcast wordt poëzie – door de coronanood gedwongen – weer meer wat ze eigenlijk was: een mondelinge traditie. We lezen minder en kijken en luisteren meer. Zo kan poëzie opeens een miljoenenpubliek bereiken en staat ze opnieuw – of nog steeds – in het midden van de samenleving als een geëngageerde oproep tot vreedzaam samenleven. Wie heeft er niet gekeken naar het “magere, zwarte meisje” Amanda Gorman met haar gedicht The Hill We Climb op de inauguratie van Joe Biden als 46ste president van de VS?
Poëzie kan deel uitmaken van een gezond activisme dat de wereld wil verbeteren. De voorbeelden zijn legio, van de ludieke posters van Loesje in de jaren ‘80 van vorige eeuw, tot de ecopoëzie van vandaag, zoals die van Poets for the Planet, de Klimaatdichters of het Poëziebosnetwerk. De combinatie poëzie-natuur is nooit veraf geweest sinds de heropflakkering tijdens de romantiek. In onze gejaagde tijden zijn rust en bespiegeling schaars geworden; de poëtische ervaring kan soelaas brengen voor overspannen stedelingen, al is het met een zondags radioprogramma of een goed boek.
Maar we gaan hier niet over boeken beginnen. Laten we het eens over het filmmedium hebben. Een film waarin gedichten centraal staan, bestaat dat? Het antwoord is ja:
Of breng eens een bezoekje aan Filmpoem. Moet de poëtische ervaring altijd met woorden gepaard gaan? Het antwoord is neen:
Sinds de jaren 2000 is poëzie op het web steeds audiovisueler geworden. Heb je deze interpretatie van het gedicht Boem Paukeslag van Paul Van Ostaijen uit de bundel Bezette Stad bijvoorbeeld al eens gezien?
Even vermelden dat het Letterenhuis van 27 maart tot 27 juni 2021 het verschijnen van die avant-gardistische dichtbundel vierde met een tentoonstelling. De Erfgoedbibliotheek diepte voor die gelegenheid vertalingen van Van Ostaijen op uit haar rijke collectie.
À propos Letterenhuis: zij sloegen in 2012 de handen ineen met rapper en slammer Seckou Ouologuem voor WORDt, een reeks spoken-word-evenementen die voor de eeuwigheid bewaard blijven dankzij video’s zoals deze:
Seckou Ouologuem werd in het onheilsjaar 2020 gekroond tot de tiende Stadsdichter van Antwerpen. (Op de website van Antwerpen Boekenstad vind je alle Stadsdichters en hun Stadsgedichten terug sinds Tom Lanoye.) Seckou onderscheidt zich van zijn voorgangers door de co-creatie en participatie verder aan te wakkeren. Zijn devies is dan ook Iedereen Stadsdichter!
Stadsdichters vind je natuurlijk ook buiten Antwerpen, zoals de Stadsdichters en –raconteurs van Gent en de plattelandsdichters van Oost-Vlaanderen. Wie is dan de stadsdichter van bijvoorbeeld Brussel, horen we je denken? Zwangere Guy, Roméo Elvis, of gewoon tous ensemble?
Brussel bruist van de poëzie. Normaal vooral live, bijvoorbeeld dankzij het "chaopoëtisch maandverband" De Sprekende Ezels, maar podcasts op Mixcloud zijn ook wel eens tof.
En dan is daar nog onze Dichter des Vaderlands. Boven de Moerdijk bestaat de DdV al wat langer. De traditie werd in 2000 ingezet met de aanstelling van niemand minder dan Gerrit Komrij. Lands-, Stads- en Dorpsdichters bekleden een publiek ambt, waardoor hun werk sterk gericht is op hete maatschappelijke hangijzers. Geen wonder dus dat, nadat de eerste coronagedichten opdoken, onze DdV, Carl Norac, het project Gedichtenkrans – Fleurs de Funérailles in het leven riep, waarbij slachtoffers van het coronavirus een persoonlijk gedicht kunnen bestellen. Daarvoor staan maar liefst 70 dichters paraat, waaronder ook Amina Belôrf.
Het doet denken aan een initiatief dat we al langer kennen: De eenzame uitvaart, in België en Nederland. Coronagerelateerd, maar wel een stuk speelser: het project Besmette Stad, een multimediaal project van deBuren, geïnspireerd door… je raadt het al. Op Coronagedicht werden ondertussen ingezonden “gedichten in tijden van corona” verzameld.
À propos participatie en co-creatie – en dus democratisering: alle “socials” en blogs daargelaten, wordt de drempel voor (online) publicatie steeds lager. Denk aan Azertyfactor, het kansenplatform van Creatief Schrijven. Registreer je gratis, voeg je teksten toe en wie weet wordt jouw gedicht Tip van de week. Een ander gecureerd platform is Het Gezeefde Gedicht, “tijdschrift voor debutanten met talent”. Leuk aan dit initiatief: je krijgt per mail feedback op je ingezonden gedichten. Al haal je de "zeef" niet, toch zul je iets bijgeleerd hebben. Bijdragen en lezen kan je ook op Storees. Toffe extra: bundel je favoriete gedichten.
Andere platformen voor amateurpoëten: Schrijverspunt, Gedichtenfreaks, Jouw gedichten, 1001 gedichten, Lettertempel ... e tutti quanti.
Ben je niet zo de dichter, maar eerder de criticus of hou je gewoon van uitwisseling over poëzie? Dan zit je goed aan de Poëzie-leestafel. Online uitwisseling tussen lezers is er ook in Antwerpen tegenwoordig: op Antwerpen Leest vind je heel wat poëzieleestips terug. Check ook zeker de streams, zoals dit onderstaande interview met dichter Anne Meerbergen:
Voor wie de goede oude consumptie van poëzie meer dan goed genoeg is: check de activiteiten tijdens Poëzieweek of haal je hart op op Poëzie-Centraal, “dé toegangsweg tot alles wat je altijd al hebt willen weten over het poëzielandschap in Vlaanderen”. Even centraal in het poëzielandschap is het Gents Poëziecentrum, “hét kennis- en expertisecentrum in Vlaanderen en Nederland voor Nederlandstalige poëzie, buitenlandse poëzie in Nederlandse vertaling, Nederlandstalige poëzie vertaald in andere talen en Zuid-Afrikaanse poëzie.” Deze websites zijn zo centraal, dat je al moeite moet doen om snel een gedicht te vinden. Steeds vaker zitten interessante content en nieuwtjes verstopt op de socials. Hetzelfde voor een gerenommeerd tijdschrift als Het liegend konijn: op de website nada, op Facebook al iets meer. Anders is het op de website van het Poëziecentrum Nederland, waar je digitale bundels kunt lezen en dichters kunt horen voordragen. Liefhebbers van multimedia mogen eveneens duimen en vingers aflikken bij Paukeslag. Digitaal platform voor levend poëzie-erfgoed, een initiatief van het Poëziecentrum Gent. Bezoek hier ook zeker de beloftevolle online reeks Wereld van de Poëzie in Kaart: “Elke dichter-spoorzoeker en illustrator-verbeelder is een nieuwe gids, die de lezer via een ander pad naar poëzie zal leiden, met telkens nieuwe ontdekkingen.”
Poëzie online: we komen van ver. Dat zie je als je kijkt naar een ‘vroege’ poëzieblog (2005-2006) van de vernieuwende dichter Jeroen Mettes (1978-2006). Zijn digitale nalatenschap gaat niet verloren dankzij het “online documentatiecentrum” n30.
De laatste twee decennia schieten online poëzie-initiatieven als paddenstoelen uit de grond, het ene al vluchtiger dan het andere. We denken aan Een twee powezie, een “uit de hand gelopen poëzieproject” rond het puntdicht. Check zeker ook SampleKanon, met vertaalde en niet-Nederlandse gedichten op Kanon en “verhalen, foto’s, video’s, essays, interviews, tekeningen, maar meestal gedichten” op Sample. Die kruisbestuiving van verschillende media is ook typisch voor de literaire website Ooteoote, vernoemd naar Jan Hanlo’s legendarische klankgedicht, dat zelfs parlementaire vragen uitlokte.
"Oote oote oote
Boe
Oote oote
Oote oote oote boe
Oe oe
Oe oe oote oote oote
A
A a a"
Waar waren we? Oh ja: op Klecks is er plaats voor kritiek: “daarbij zijn we niet op zoek naar een oordeel in termen van goed, slecht, ballen of sterren, maar naar wat er gebeurt als je gedichten leest, en als je daarover schrijft”. Recensies van poëziebundels vind je op De Reactor, "Vlaams-Nederlands platform voor literatuurkritiek". Kort en goed: Poëzie verrijkt het leven.
Zoals het bovengenoemde Ooteoote zijn er heel wat e-zines met of over pöezie online te vinden. Soms gaat het daarbij om tijdschriften die integraal online staan, zoals het Zuid-Afrikaanse magazine Tydskrif vir Letterkunde waarin veel ‘Verse’ opgenomen worden. Alles is hier te downloaden als pdf. Maar de meeste e-zines manifesteren zich ondertussen als website – al dan niet in combinatie met nieuwsbrieven of sociale-mediakanalen: zo zijn daar De Schaal van Dighter, het Frysk literêr tydskrift en bovenal Neerlandistiek, Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur, met veel poëzie en multimedia, zoals dit filmpje over “poëzie buiten het boek” van onderzoeker en dichter Kila van der Starre:
En zo komen we bij het serieuze werk: waar moet je heen als je online onderzoek doet naar (Nederlandstalige) poëzie? Neem onze post over e-publicaties er ook nog eens bij: op veel van de websites die we daar vermelden vind je heel wat over poëzie. Veel openbare instellingen bieden bovendien vrij toegankelijke elektronische bronnen aan. In het geval van de Erfgoedbibliotheek volstaat het om in onze catalogus te zoeken op type “poëzie” OF “liedboek. liedblad” en te filteren op “digitaal” of "elektronisch beschikbaar”. Om het gemakkelijk te maken is hier de directe link naar deze zoekopdracht. Ontdek zo A is een aapje (1907), Bezette stad (1921) van Paul Van Ostaijen of de Dichtkunstkrant (2012), en honderden andere zoekresultaten.
Een schat van informatie ligt besloten in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren, maar je moet wel weten wie of wat je zoekt. Wie zoekt op – we zeggen maar wat – Delphine Lecompte of Rutger Kopland, vindt genoeg primaire en secundaire literatuur om uren zoet te zijn. Op de website van de Koninklijke Bibliotheek van Den Haag vinden we wel een mooi gestructureerde thematische ingang, met meer info over moderne dichters, dichters uit het verleden en ontelbare blogposts over Nederlandse poëzie.
Neem ook eens een kijkje op de Nederlandse Liederenbank met ruim 175.000 Nederlandse liederen van de middeleeuwen tot de 21ste eeuw. Je kan hier zoeken op strofe of op melodie met digtitaal klavier, dankzij Musipedia, “The Open Music Encyclopedia”.
À propos middeleeuwen: tot de 18de eeuw was poëzie, of beter gezegd rijm, ook al enorm wijdverbreid. In het echte leven, maar ook in manuscripten en boeken: toneel, encyclopedieën, volksvertellingen, epossen… Op die manier kunnen we dus ook veel teksten van toen – bv. Van den vos Reynaerde – tot de poëzie rekenen. De integrale tekst, inclusief een aantal vertalingen, vind je integraal terug bij het Reynaertgenootschap. En als we het dan over genootschappen hebben: wie een website van een literair genootschap kent waar veel primaire literatuur voorhanden is van de schrijver in kwestie, mag het ons altijd laten weten. Een uitzondering is de aantrekkelijke en rijke website van het Guido-Gezellearchief. Mogen we hier snel even de website over één van de laatste echte troubadours, Wannes Van de Velde, vermelden?
Niet oninteressant zijn amateurwebsites als de Nederlandse Poëzie Encyclopedie (met info vanaf 1900 tot nu) en Schrijversgewijs (over Vlaamse schrijvers van 1830 tot nu). Die laatste website graaft verrassend diep. Via de rubriek “Contextueel” kom je bijvoorbeeld terecht bij het veelbesproken collectief Pink Poets. Eén van de minder bekende dichters uit dat collectief was Michel Bartosik. Toch vind je hier over deze onvolprezen poëet erg veel informatie terug. Als we doorklikken komen we zelfs te weten waar hij begraven ligt. Zo ontdek je dan weer een website als Frozen Poets: “Statues, tombs and other traces of 373 poets”.
Tot zover het Nederlandse taalgebied. We sluiten internationaal af. Check zeker Versopolis, Europees platform voor beloftevolle jonge dichters, 17 daarvan komen uit België. Nog internationaler is Lyrikline, waar je in 88 verschillende talen naar gedichten van bijna 1500 dichters kunt luisteren! Eenzelfde concept vinden we terug bij The Poetry Translation Centre, met focus op Afrika, Azië en Latijns-Amerika. In dit gratis poëziearchief krijg je zelfs tweetalige podcasts aangeboden, zodat het gevoel van de originele tekst niet verloren gaat. Geniet bijvoorbeeld van deze uitzending over poëzie in het Dari en Farsi:
Poetry Translation Centre · Dari and Farsi Poetry: Shakila Azizzada and Mohammad Bagher Kolahi Ahari
Voor de hand liggend zijn de archieven van Poetry International Rotterdam, met gecureerde Archive tours, zoals LGBTQ+, New Dutch Poems en World Cup. Veel braver: Poetry International Online.
Specifiek voor francofielen raden wij Poésie française aan, met 6000 Franse gedichten van de middeleeuwen tot nu. Voor de germanofielen: Die Deutsche Gedichtebibliothek. Het hoeft geen betoog dat ook op Wikipedia, Wikimedia en Wikisource het één en ander te vinden is. Voor de japanofielen: het web krioelt van de Haiku’s, veel plezier gewenst! Voor de sinofielen: beter dan het Chinese Text Project kan het niet worden. En dan, last but not least, voor de anglofielen: Poetry Foundation, natuurlijk! De website van de Academy of American Poets. Every resource for every poet met The Genuine Haiku Generator. Komaan dan, ééntje om het af te leren:
dazzling inferno
rejoices easily, feebly
huge pale prim snow grunts
Deze post over poëzie op het web dateert van januari 2021 en werd 'dichterlijk' opgevat. Klopt er iets niet (meer)? Ontbreekt er iets belangrijks? Wil je meer weten? Aarzel niet om ons te contacteren via mail, Facebook, Instagram of Twitter.
Ga hieronder naar de andere zoektips of ga terug naar de startpagina.
