Het begin
In 1481 schenkt stadsadvocaat Willem Pauwels 41 boeken aan de stad Antwerpen. Het is de start van de Stadsbibliotheek die in het stadhuis werd ingericht. Jammer genoeg gaat ze in 1576 verloren door de stadshuisbrand tijdens de Spaanse Furie.
Aangroei van de collectie
De heropgebouwde Stadsbibliotheek kent – met dank aan Christoffel Plantin – een opvallende groei: hij en zijn opvolgers geven van elk boek dat bij hen gedrukt wordt een exemplaar cadeau. Wanneer de Stadsbibliotheek in de vroege 17de eeuw versmelt met de bibliotheek van het bisschoppelijk seminarie groeit de collectie opnieuw aan. De eerste inventaris, in 1609 opgemaakt door de toenmalige bibliothecaris Aubertus Miraeus, telt 356 werken, waaronder ook 32 handschriften.
Terug naar het stadhuis
Na het vertrek van bibliothecaris Miraeus sluimert de bibliotheek een tijdje voort.
Tot de stad haar collectie, in het midden van de 17de eeuw onderbrengt in een van de leegstaande lokalen op de Beurs. Tegen het einde van die eeuw kan de bibliotheek zelfs terugkeren naar het stadhuis. Al valt daar haar verhaal een tijd stil: in de volgende honderd jaar lijkt ze er haast volledig te worden vergeten.
Nederlandse letterkunde
In 1805 wordt de bibliotheek voor het eerst opengesteld voor publiek. De bibliotheekcollectie wordt ook uitgebreid met boeken uit de École Centrale, die vooral werken uit de afgeschafte kloosterbibliotheken bewaarde. In het midden van de 19de eeuw legt bibliothecaris Frans Hendrik Mertens de basis van de imposante collectie Nederlandse letterkunde, die ook vandaag nog een zwaartepunt van de collectie vormt.
Verhuis en uitbreiding
In 1866 krijgt de Stadsbibliotheek gezelschap van de Volksboekerij – de Openbare Bibliotheek van vandaag. Het stadhuis wordt te klein voor al die boeken en in 1883 verhuizen beide bibliotheken naar de Sodaliteit aan het Jezuïetenplein, dat meteen ook wordt omgedoopt tot Hendrik Conscienceplein en een standbeeld van de Vlaamse schrijver krijgt.
Het duurt niet lang voordat er opnieuw plaatsgebrek is. Al in 1895 verlaat de Volksboekerij haar locatie en verhuist ze naar de Blindestraat. De Stadsbibliotheek krijgt de Sodaliteit voor haar alleen, maar dat volstaat al snel niet meer. Er volgt nog een verbouwing en een uitbreiding met leeszaal en enkele magazijnen in 1936, en in 1996 volgt een – tot nu toe – laatste uitbreiding, helemaal tot aan de Korte Nieuwstraat.
Een nieuwe naam
In 2008 wordt de Stadsbibliotheek omgedoopt tot Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. En in 2011 wordt ze door de Vlaamse overheid erkend als erfgoedbibliotheek. Ze is sinds 2008 ook partnerbibliotheek van de Vlaamse Erfgoedbibliotheek.
