Een indrukwekkend oeuvre
Van een held gesproken … Tijdens zijn leven kreeg Conscience tal van onderscheidingen en werden er al verenigingen naar hem genoemd. Hij genoot de vriendschap van koningen en ministers, en werd geëerd met staatsprijzen en feestbanketten. Het Antwerpse gemeentebestuur noemde al in 1868 een nieuwe straat naar hem. In 1881 werd hij te Brussel massaal gehuldigd bij het verschijnen van zijn honderdste boek. En de eerste traceerbare doctor honoris causa aan de KUL was … Hendrik Conscience, eveneens in 1881. In Antwerpen kreeg hij in 1883 een standbeeld – ongezien voor een levende auteur – op het herdoopte Conscienceplein (voorheen Jezuïetenplein), vlakbij de Leeuw van Vlaanderenstraat. In zijn toespraak bij de onthulling van het standbeeld sprak Jan Van Beers voor het eerst de beroemde woorden “Hij leerde zijn volk lezen”, die de beeldhouwer Frans Joris als erkenningsleuze op de voet van zijn ontwerp had aangebracht. Verrassend is dat deze leuze helemaal niet voorkomt op het zitbeeld te Antwerpen, maar wel op het kleinbeeld in het bezit van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en letterkunde (Gent), wat dan vermoedelijk de authentieke maquette moet zijn. Bovendien heeft niet Frans Joris, maar wel Henriette Mertens, de vrouw van Jan Van Beers, de alom bekende slagzin bedacht.
Consciences overlijden
Hendrik Conscience overleed op 10 september 1883 te Elsene. Zijn overlijden en zijn begrafenis waren (inter)nationaal nieuws. Toen zijn stoffelijk overschot naar Antwerpen werd overgebracht, werd de hal van het Centraal Station tot rouwkapel ingericht. De rouwstoet naar zijn laatste rustplaats was bijna 5 kilometer lang! Hij werd met vorstelijke luister begraven op het Kielkerkhof, op kosten van het Antwerpse stadsbestuur. Tijdens deze plechtigheid liet Peter Benoit zijn Treur- en Triomfzang (Conscience-cantate) uitvoeren. Op 19 september 1886 werd boven de grafkelder een gedenkzuil onthuld van de hand van Frans Joris. Na de sluiting van het Kielkerkhof in 1936 werden het monument en Consciences stoffelijke resten in 1938 overgebracht naar het Schoonselhof.
Nog steeds een held …
Zijn status blijft overeind: in het televisieprogramma De Grootste Belg (2005) eindigde hij als tiende met als peter Marc Reynebeau. Deze journalist hield op 17 mei 2008 de gelegenheidstoespraak toen de Antwerpse Stadsbibliotheek haar naam veranderde in Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, 125 jaar na de onthulling van het beroemde standbeeld. Ook in het nieuwe jubileumjaar 2012 vonden her en der herdenkingen plaats.
